Asit Baz Bozukluklarında Kompanzasyon

Giriş

Asit-baz bozukluklarında kompanzasyon, vücudun pH dengesini korumak için birincil bozukluğa karşı verdiği fizyolojik yanıttır.

Akciğerler: Akciğerler metabolik bozuklukların kompanzasyonunda rol oynar. Akciğerlerin çalışmasında ya da parankimindeki problemler, respiratuar asidoz/alkalozun nedenidir.

Böbrekler: Böbrekler ayrıca metabolik hem de respiratuar bozuklukların kompanzasyonunda rol oynar. Bazı durumlarda böbrekler, metabolik asidozun kaynağı olabilir (örneğin kronik böbrek yetmezliği, renal tübüler asidoz).

Metabolik Asit Baz Bozukluklarında Kompanzasyon

Arteriyel ve santral kemoreseptörler, kandaki gaz konsantrasyonları ve BOS'daki pH değişikliklerine duyarlı olarak solunum hızını ayarlarlar.

Metabolik Asidozda Kompanzasyon

Metabolik asidozda, vücutta asit miktarı artar veya bikarbonat miktarı azalır. Vücut, bu durumu telafi etmek için:

• Solunum sistemi: Solunum hızı ve derinliği artırarak karbondioksit atılımını hızlandırır. Böylece pCO₂ düşürülür kan pH yükselir. Bu yanıt genellikle 30-120 dakika içinde başlar ve 12-24 saat içinde tamamlanır. Yanıtın büyüklüğü aşağıdaki denklemle tanımlanır
  ΔPaCO₂ = 1.2 × ΔHCO₃
• Böbrekler: H+ iyonlarını atarak (asit ekskresyonu ve amonyak oluşımu) ve bikarbonat reabsorbsiyonunu artırarak kan pH'ını yükseltir.

Metabolik Alkalozda Kompanzasyon

Metabolik alkalozda, vücutta baz miktarı artar veya asit miktarı azalır. Vücut, bu durumu telafi etmek için:

• Solunum sistemi: Solunum hızı ve derinliğinin azaltarak karbondioksit tutuşunu artırır. Böylece pCO₂ artırılır kan pH düşer.
• Böbrekler: H+ iyonlarını tutarak ve bikarbonat atımını artırarak kan pH'ını düşürmeye çalışır.

Solunumsal Asit Baz Bozukluklarında Kompanzasyon

Solunumsal asit-baz bozuklukları, akciğerlerin karbondioksit (CO₂) atımındaki yetersizlik veya aşırı etkinlikten kaynaklanan pH dengesizlikleri dir. Kompanzasyon, böbreklerin devreye girmesiyle gerçekleşir.

Solunumsal Asidozda Kompanzasyon

Solunumsal asidozda, akciğerler yeterince CO₂ atamaz. Bu durum, kandaki CO₂ seviyesini yükseltir ve pH'ı düşürür (asitlik artar).

Böbrekler, bu durumu telafi etmek için:

• [HCO₃^-] reabsorbsiyonunu artırır
• Asit ekskresyonu artırır: Böbrekler, H⁺ iyonlarını idrarla dışarı atar, böylece asidik yükü azaltır.
• Amonyak (NH₃) oluşumunu artırır: Böbreklerde artan amonyak üretimi ile daha fazla H⁺ iyonu tamponlanarak idrarla atılır. Amonyak, H⁺ iyonlarını bağlayarak amonyum (NH₄⁺) formunda idrarla atılmalarını sağlar.
• Yeni [HCO₃^-] oluşumunu artırır: Böbreklerde yeni bikarbonat sentezi artar ve bu bikarbonat kana geçerek asiditeyi azaltır.

Solunumsal Alkalozda Kompanzasyon

Solunumsal alkalozda, akciğerler aşırı miktarda CO₂ atar. Bu durum, kandaki CO₂ seviyesini düşürür ve pH'ı yükseltir (alkalinlik artar).

Böbrekler, bu durumu telafi etmek için:

• [HCO₃^-] Ekskresyonunu artırır
• Asit retansiyonu artırır: Böbrekler, H⁺ iyonlarını daha fazla tutarak kandaki asit miktarını artırır.
• Amonyak (NH₃) oluşumu azaltır: Böbrekler, amonyak üretimini azaltarak asit tamponlama kapasitesini düşürür.
• Yeni [HCO₃^-] oluşumunu azaltır

Böbrek kompanzasyon mekanizmaları genellikle saatler içinde başlar ve tam kapasiteye ulaşması 2-3 gün alır.

Örnek Hesaplama

Metabolik Asidoz

• Plazma HCO₃^-'ü 14 mEq/L olan bir metabolik asidoz için,
• ΔHCO₃^- 24–14=10 mEq/L'dir,
• ΔPaCO₂ 1.2×10=12 mmHg'dir ve beklenen PaCO₂ 40–12=28 mmHg'dir.
• Eğer PaCO₂ 28 mmHg'den büyükse, ikincil bir solunum asidozu vardır (mixt bozukluk).
• Eğer PaCO₂ 28 mmHg'den küçükse, ikincil bir solunum alkalozu vardır (mixt bozukluk).
  

Kaynaklar

1. ACID-BASE IMBALANCE and COMPENSATION Health Science Center
2. Marino’s the ICU book (2015), Chapter 31: Acide-base analysis Sayfa 588-590.