Baz Fazlası & Baz Açığı (Base Excess, BE)

1. Baz Fazlası Nedir?

Baz fazlası (base excess, BE) kan gazı analizinde kullanılan bir parametredir ve kanda normalden fazla mı yoksa eksik mi baz (alkali madde) olduğunu gösterir. BE değeri, aynı zamanda, pH 7.40 ve PaCO₂ 40 mmHg sabit kabul edilerek, bir litre tam kandan tamponlanması gereken asit ya da baz miktarını (mmol/L) ifade eder.

Base Excess (Baz Fazlası), Base Deficit (Baz Açığı) terimleri birbirinin yerine kullanılır. Laboratuvar raporlarında Base Excess (BE) olarak ifade edilir.

2. Referans Aralıkları

Referans Aralıkları
Durum BE (mmol/L) Yorum
Normal 0 ∓ 2 Asit-baz dengesi normal
Negatif (Baz Açığı) < -2 Metabolik asidoz
Pozitif (Baz Fazlası) > +2 Metabolik alkaloz

3. Baz Excess Hesaplanması (Formül)

BE (mEq/L) = 0.02786 x PaCO2 x 10(pH - 6.1) + 13.77 x pH - 124.58.
Bu formül klinikte elle hesaplanmaz, cihaz otomatik olarak verir.

4. Base Excess Değeri Nasıl Yorumlanır

BE metabolik bileşeni değerlendirir. BE (Base Excess) değeri saf respiratuar (solunumsal) asit-baz bozukluklarda genellikle normaldir
Sağlıklı bir insanda: Asit veya baz fazlalığı veya eksikliği olmamalıdır, dolayısıyla BE 0'a yakın olacaktır. (BE, -2 ila +2 mEq/L arasında normal kabul edilir)
Pozitif BE (Baz Fazlası): Metabolik alkalozu gösterir, yani kanda normalden fazla baz vardır.
Negatif BE (Baz Açığı): Metabolik asidozu gösterir, yani kanda normalden fazla asit vardır.
Kronik Respiratuar Asidozda; PaCO₂ uzun süre yüksek kalır → böbrekler bikarbonat üretimini artırarak telafi eder. BE: Hafifçe pozitif olabilir
Kronik Respiratuar Alkalozda; böbrekler bikarbonat üretimini azaltarak durumu telafi eder. BE: Hafifçe negatif olabilir

5. Neden Bikarbonat Değeri Değil de Baz Fazlalığı Değeri (BE) Kullanılıyor?

Baz Fazlası (BE) vs. Bikarbonat (HCO₃⁻)
Kriter Bikarbonat Base Excess (BE)
Solunumsal etkilenme Etkilenir Etkilenmez
Tampon sistemler Kapsamaz Kapsar
Klinik yorum Daha karmaşık Daha net
Tek başına yorumlanabilirlik Hayır Evet

Base excess, HCO₃⁻ (bikarbonat) ile doğrudan ilişkilidir, ancak HCO₃⁻'ten daha kapsamlıdır çünkü: Hem bikarbonat düzeyini, hem de diğer tampon sistemlerini (hemoglobin, fosfat, proteinler) hesaba katar.

  • Solunumsal ve Metabolik Bozuklukları Ayırt Etme
    • Bikarbonat ([HCO3−]): Hem solunum hem de metabolik asit-baz bozukluklarından etkilenir. Örneğin, solunumsal asidoz durumunda, artan PaCO₂ bikarbonat seviyesini artırabilir.
    • Baz Fazlalığı (BE): Sadece metabolik bozukluklardan etkilenir. Bu nedenle BE, solunumsal ve metabolik bozuklukları ayırt etmek için daha kullanışlıdır.
  • Böbrek Fonksiyonunu Dikkate Alma
    • Bikarbonat: Böbrek fonksiyonundan etkilenir. Böbrek yetmezliği olan hastalarda bikarbonat değeri normal olsa bile metabolik asidoz olabilir, çünkü böbrekler yeterince bikarbonat üretemez veya fazla asidi atamaz.
    • Baz Fazlalığı (BE): Böbrek fonksiyonunu hesaba katarak daha doğru bir metabolik asidoz değerlendirmesi sağlar. BE, böbreklerin asit-baz dengesine katkısını daha iyi yansıtır.
  • Klinik Uygulamada Kolaylık
    • Bikarbonat: Değerini yorumlamak için pH ve pCO₂ değerlerini de göz önünde bulundurmak gerekir, çünkü bikarbonat solunumsal değişikliklerden etkilenir.
    • Baz Fazlalığı (BE): Tek başına kullanılabilir. BE değeri, hastanın metabolik (respiratuar değil) asit-baz durumunu değerlendirmede daha pratik bir araçtır.
  • Prognoz Değeri
    • Baz Fazlalığı (BE): BE'nin prognostik değeri bikarbonattan daha yüksektir. Düşük BE değeri, daha şiddetli metabolik asidoz ve dolayısıyla daha yüksek mortalite riski ile ilişkilidir.

6. Metabolik Asidozun Şiddeti ve Tedavi Yönergesi

BE değeri, hastanın metabolik asidozunun ne kadar şiddetli olduğunu gösterir. Bu, hastaya bikarbonat verilip verilmemesi konusunda daha iyi yol gösterir.

  • Sıfır BE: Metabolik asidoz veya alkaloz yoktur.
  • Negatif BE: Metabolik asidoz varlığını gösterir. BE değeri ne kadar negatifse, asidoz o kadar şiddetlidir.
  • Pozitif BE: Metabolik alkaloz varlığını gösterir.

Bikarbonat Tedavisi: Metabolik asidozlu hastalarda ve negatif BE değerlerinde ve asidozun kardiyovasküler etkileri ortaya çıkmışsa (hipotansiyon ve bradikardi) endikedir. Ayrıntılı bilgi için metabolik asidoz yazımızı okumanızı öneririz. BE değeri sıfıra yakın veya pozitif ise bikarbonat tedavisi verilmemelidir.

BE kullanmanın bikarbonat konsantrasyonuna göre en büyük avantajı, solunum sistemindeki değişikliklerden bağımsız olmasıdır. PaCO2 de önemli bir değişiklik olmadığında BE ve bikarbonat değerleri de koreledir (uyumludur). Bu durumda BE, ölçülen bikarbonat konsantrasyonundan normal bikarbonat konsantrasyonunun çıkarılmasıyla tahmin edilebilir. Ancak, PaCO2 deki önemli anormallikler karşısında BE, daha güvenilirdir.

7. Örnek Vakalar

1️. Solunumsal Asidoz Vakası

  • Bir hastada solunum asidozu olsun.
  • Solunum asidozunda PaCO2 yükselir ve bikarbonat konsantrasyonu da yükselir.
  • BE ise normal veya düşük olabilir.
  • Bu durumda, BE, bikarbonattan daha güvenilir bir ölçüttür.

 

  • pH: 7.30 (düşük)
  • PaCO₂: 60 mmHg (yüksek)
  • HCO₃⁻: 28 mmol/L (yüksek)
  • BE: −1.0 mmol/L (normal)
  • Bikarbonat yüksek görünse de BE normal → Solunumsal kaynaklı asidoz

2️. Metabolik Asidoz Vakası

  • pH: 7.20 (düşük)
  • PaCO₂: 38 mmHg (normal)
  • HCO₃⁻: 13.7 mmol/L (düşük)
  • BE: −7.0 mmol/L (ağır baz açığı)
  • Bu durumda BE, asidozun metabolik kaynaklı olduğunu net gösterir.

8. Kaynaklar

  1. Base excess. Wikipedia.org (En) (web sitesi)
  2. Base excess. Medscape (web sitesi)

    < Anyon Gap

    Hemostaz, Kan Ürünleri ve Transfüzyonu >