Mikst Asit Baz Bozukluğu

1. Tanım

Mikst (mixt, karma) asit-baz bozukluğu, bir hastada aynı anda birden fazla primer asit-baz bozukluğunun bulunmasıdır. Bu bozukluklar, birbirini maskeleyebilir, dengeleyebilir veya şiddetlendirebilir.

2. Mikst Asit-Baz Bozukluk Türleri

Mikst asit baz bozuklukları
Mikst asit baz bozuklukları
  1. Metabolik Asidoz + Metabolik Alkaloz
    • İki metabolik bozukluk aynı anda mevcut olduğunda ortaya çıkar. Örneğin, ağır kusma (metabolik alkaloz) ve böbrek yetmezliği veya diyabetik ketoasidoz (metabolik asidoz) bir arada olabilir.
    • Bu durumda, normal veya anormal bir pH seviyesine sahip olabilir, ancak bikarbonat düzeylerinde ve aniyon açıklığında değişiklikler gözlenebilir.
  2. Metabolik Asidoz + Respiratuar Alkaloz
    • Özellikle sepsis veya ağır karaciğer hastalığı gibi durumlarda görülebilir.
    • Metabolik asidoz (örneğin laktik asidoz) ve aynı anda solunum yollarında hiperaktivite (solunumsal alkaloz) mevcuttur. Kanda asit birikimi ve karbondioksit düşüşü aynı anda meydana gelir.
  3. Metabolik Alkaloz + Respiratuar Asidoz
    • Akciğer hastalıklarıyla ilişkili olabilir. Örneğin, KOAH (Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı) hastalarında kronik solunumsal asidoz ve birlikte diüretik kullanımı veya ağır kusma (metabolik alkaloz) görülebilir.
    • Bu tür durumlarda pH normal olabilir, çünkü asidoz ve alkaloz birbirini kısmen dengeleyebilir.
  4. Metabolik Asidoz + Respiratuar Asidoz
    • Hem metabolik asidoz (örneğin böbrek yetmezliği, laktik asidoz) hem de solunumsal asidoz (örneğin solunum yetmezliği) bir arada olabilir.
    • Bu durumda pH genellikle asidiktir ve iki bozukluk da asidik yönde olduğu için durumu daha da ağırlaştırır.
  5. Metabolik Alkaloz + Respiratuar Alkaloz
    • H⁺ kaybı (kusma, diüretik), HCO3- artışı ve hiperventilasyon (anksiyete, ağrı, hipoksi) birlikteliği
  6. Metabolik Asidoz + Metabolik Alkaloz + Respiratuar Alkaloz
    • Nadirdir. Örneğin, ağır kusma (metabolik alkaloz) ve böbrek yetmezliği veya diyabetik ketoasidoz (metabolik asidoz) bir arada olabilir. Buna hiperventilasyon eklenebilir (anksiyete, ağrı > respiratuar alkaloz)
  7. Metabolik Asidoz + Metabolik Alkaloz + Respiratuar Asidoz
    • Nadirdir. Örneğin, ağır kusma (metabolik alkaloz) ve böbrek yetmezliği veya diyabetik ketoasidoz (metabolik asidoz) bir arada olabilir. Buna solunum yetmezliği eklenebilir (KOAH, pulmoner emboli > respiratuar asidoz)

3. Mikst Asit-Baz Bozukluklarının Tanısı

Mikst bozuklukların tanısı, kan gazı analizi, elektrolit düzeyleri ve klinik değerlendirme ile konur. Tek bir bozukluğa kıyasla tanı ve yönetimi daha zor olabilir. Aşağıdaki parametreler kullanılarak değerlendirilebilir:

  1. Klinik bağlam: Hastanın klinik durumu ve tıbbi geçmişi, birden fazla bozukluğun mevcut olup olmadığını anlamaya yardımcı olabilir.
  2. Kan pH'ı: Birden fazla bozukluk aynı anda mevcut olduğunda pH normal olabilir veya anormal şekilde değişmiş olabilir. Tahmin edebileceğiniz gibi pH değişikliği aynı yönde ise daha anormal pH değerleri, pH değişiklikleri zıt yönde ise normale yakın ya da normal pH değeri gözlenir.
  3. Karbondioksit (PaCO2) ve bikarbonat (HCO3-) düzeyleri: Farklı bozukluklar arasındaki dengeyi anlamak için dikkatlice incelenir.
  4. Anyon GAP: Metabolik bozuklukların sınıflanması ve alltta yatan nedeni anlamada yardımcı olur.
    • Potasyumsuz Anyon Gap = [Na+] − ([Cl−] + [HCO3-]). Normal = 12 ∓ 2 mEq/L
    • Potasyumlu Anyon Gap = ([Na+] + [K+]) − ([Cl-] + [HCO3-]). Normal = 16 ∓ 2 mEq/L
  5. Kompanzasyon Hesaplamaları ile Mevcut Değerleri Karşılaştırmak: Mikst bozukluğun anlaşılmasında en önemli aşamadır. Beklenen kompansasyon ile ölçülen değerler tutmuyor mu? O zaman mixt bozukluk vardır.
    • Akciğerler: Akciğerler metabolik bozuklukların kompanzasyonunda rol oynar. Akciğerlerin çalışmasında ya da parankimindeki problemler, respiratuar asidoz/alkalozun nedenidir.
    • Böbrekler: Böbrekler ayrıca metabolik hem de respiratuar bozuklukların kompanzasyonunda rol oynar. Bazı durumlarda böbrekler, metabolik asidozun kaynağı olabilir (örneğin kronik böbrek yetmezliği, renal tübüler asidoz).
Asit baz bozukluklarında kompanzasyon
Asit baz bozukluklarında kompanzasyon

Asit-Baz Bozukluklarında Kompanzasyon &
Beklenen Değişikliğin Hesaplanması
Bozukluk Beklenen Kompanzasyon & Hesaplama *
Metabolik Asidoz PaCO2 ↓ = 1.2 × Δ HCO3
Metabolik Alkaloz PaCO2 ↑ = 0.7 × Δ HCO3
Akut Respiratuar Asidoz HCO3 ↑ = 0.1 × Δ PaCO2
Kronik Respiratuar Asidoz HCO3 ↑ = 0.4 × Δ PaCO2
Akut Respiratuar Alkaloz HCO3 ↓ = 0.2 × Δ PaCO2
Kronik Respiratuar Alkaloz HCO3 ↓ = 0.4 × Δ PaCO2
* Kaynaklar
  1. Acid-Base analysis. Marino’s The ICU book, 4th edition, 2014. Page 591.
  2. Adrogue HJ, Madias NE. Secondary responses to altered acid-base status: The rules of engagement. J Am Soc Nephrol 2010; 21:920–923.

Not: Kompanzasyon formülleri klinik gözlem ve büyük veri analizlerine dayanır.

4. Örnek Hesaplama

Metabolik asidozlu bir hasta düşünelim.

  • Plazma HCO3-'ü 14 mEq/L olsun,
  • HCO3-’deki değişim miktarı = ΔHCO3- = 24 – 14 = 10 mEq/L'dir
  • PaCO2’deki keklenen değişim miktarı = ΔPaCO2 1.2 × 10 = 12 mmHg'dir, buradan;
  • Kan gazında görmeyi beklediğimiz PaCO2 değeri = 40 – 12=28 mmHg'dir.
    • Eğer PaCO2 28 mmHg'den büyükse, ikincil bir solunum asidozu vardır (mixt bozukluk).
    • Eğer PaCO2 28 mmHg'den küçükse, ikincil bir solunum alkalozu vardır (mixt bozukluk).

5. Mikst Bozuklukların Yönetimi

Tedavi, mevcut olan her bir asit-baz bozukluğunun tedavi edilmesine odaklanır. Altta yatan nedenler düzeltilmelidir. Örneğin, solunumsal asidoz için ventilasyon desteği sağlanabilirken, metabolik alkaloz durumunda sıvı ve elektrolit dengesi düzeltilir. Karmaşık durumlar olduğu için multidisipliner bir yaklaşım gerekebilir.

6. Kaynaklar

  1. Acid Base Disorders – A study of 100 Cases. Singh Shivakumar, T Dinesh Kumar, D Ravishankar. Presented at the Indo – U.S. Tamil Doctors Association Conference 2006

< Respiratuar (Solunumsal) Alkaloz

Hemostaz, Kan Ürünleri ve Transfüzyonu >