Obezite
Obezite Nedir?
Obezite Türkçeye şişmanlık olarak çevrilebilir. Tıpta ise vücut yağının normal den fazla olmasıdır. Bunun ölçüsü BMI (body mass index, VKİ, vücut kitle indeksi) ile ifade edilir.
Vücut veya beden kitle indeksi, kişinin ağırlığının (kg), boyunun karesine (m²) bölünmesi ile elde edilen rakamdır. Obezite indeksi (ölçütü) olarak kullanılır. Birimi kg/m² dir.
İlginç olarak bu değer, vücuttaki yağ yüzdesine (vücuttaki yağ / vücut ağırlığı) yakın bir değerdir. VKİ 18.5 dan küçükse zayıf, 18.5-25 arası normal (sağlıklı), 25-30 arası fazla kilolu (balık etli), 30-40 arası obez, 40-50 arası morbid obez, 50 ve üzeri süper morbid obez olarak sınıflandırılır.
Obezite Neden Önemlidir ?
Obez insanlarda ölüm riski, hipertansiyon, kan yağlarında yükselme (kolesterol ve trigliseritler), tip II diyabet, koroner arter hastalığı ve kalp krizi, safra kesesi taşı, osteoartrit (kireçlenme), uyku ve solunum problemleri, bazı kanserler (endometrium, meme, kolon), karaciğer yağlanması ve siroz, kısırlık riskleri artmıştır.
Obezite Nedenleri
Obezitenin nedeni basitçe, uzunca bir süre, alınan enerjinin, tüketilen enerjiden fazla olmasından kaynaklanır. Genetik yatkınlık çok önemli bir faktördür.
Obezite Kalıtsal mıdır? (Genetik midir, Genetik Faktörler)
Vücut kitle indeksi %66 oranında genetiktir. Diğer bir deyişle ebeveyn kilosu %66 ihtimalle çocuklara geçmektedir. Dolasıyla obezitenin bir çoğu genetikdir.
Genetik faktörler açlığı ve enerji tüketimini etkiler. Yani kimi insan sürekli acıkırken, kimisine de su içse yarar.
Bazı gastrointestinal hormonlar (glucagon like peptid 1, kolesistokinin, peptide YY) gıda alımını azaltır. Mideden salgılanan Ghrelin, gıda alımını artırır.
Tokluk hormonu olarak bilinen Leptin yağ dokusundan salgılanır, beyne ne kadar yağ depolandığını bildirir. Leptin hormonu üretemeyen farelerde obezite geliştiği gösterilmiştir. Yine insanlara derialtına leptin enjekte edildiğinde, doza bağımlı olarak bir kilo kaybı olduğu gösterilmiştir.
Yine genetik faktörler bazal metabolizma hızını ve termogenezi de (vücutta ısı üretimi) etkiler.
Çevresel Faktörler
Yenen porsiyonun büyüklüğü ve enerji içeriği çok önemlidir.
- İşlenmiş gıdalar (yüksek kalorilidir) tüketimi
- Rafine karbonhidrat tüketimi (toz şeker, glukoz ve mısır şurubu gibi)
- Meyve suları, kola, gazoz, alkol tüketimi
Taze meyve ve sebze ve lifli gıdalar yenmesi, kompleks karbonhidrat (polisakkarit) yenmesi, sıvı olarak kola vb yerine su içilmesi kilo alınmasını azaltır.
Sedanter bir yaşam (sürekli oturma) obeziteyi kolaylaştırır.
Gebelikte alınan kilolar. Kadınların %15 i her gebelikten sonra kalıcı olarak 10 kg alır.
Yetersiz uyku (6-8 satten az) hormonları etkileyerek daha çok acıkmaya neden olabilir.
İlaçlar. Kortikosteroidler, lityum ve diğer antidepresanlar, benzodiazepinler, antiepileptikler, beta blokerler ve antipsikotikler kilo artışına neden olabilir.
Nadir Durumlar; hipotalamusu etkilen bazı beyin tömörleri ve infeksiyonlar, insülinoma (pankreas endokrin tm), Cushing sendromu (kortizol artışı), hipotiroidi.
Yeme Bozuklukları
Aşırı Yemek (Binge Eating Disorder, tıkınırcasına yemek): Bu kişiler fazla miktarda yemeği kısa bir sürede yer sonra da pişmanlık duyarlar. Yani yemek yerken kontrolü kaybederler. Patlayana kadar doymadan yemeyi bırakamazlar. Aç değilken bile yemek yerler. Bazıları utandıkları için yalnız yemek yerler.
Obezlerin %30 undan fazlasında gözlenir.
Gece Yeme Sendromu (Night-eating Syndrome): Sabahları iştahsızdırlar, akşam çok yerler, uykusuzluk çekerler ve gece tekrar yerler. Gıdalarını %25-50 sini akşam yemeğinden sonra yerler.
Obezite Hangi Hastalıklara Neden Olur? (Obezitenin Komplikasyonları)
Obezite şu hastalıklara neden olur
- Metabolik sendrom: Insülin rezistansı (diyabet), dislipidemi ve hipertansiyon üçlüsüne metabolik sendrom denir. Metabolik sendrom, şeker hastalığına ve koroner arter hastalığına yol açar.
- Diabetes mellitus ( şeker hastalığı)
- Kalp-damar hastalıkları: Şişmanlık koroner kalp hastalığı (kalp krizi, kalp yetmezliği), hipertansiyon, derin venöz tromboz (bu da pulmoner emboliye neden olur).
- Karaciğer hastalıkları (Nonalkolik steatohepatit ( karaciğer yağlanması) ve siroz): Şişmanlık, karaciğer yağlanmasına, karaciğer yağlanması hepatite, bu da karaciğer sirozuna neden olur. Nedeni bilinmeyen karaciğer sirozlarının (kriptojenik) yaklaşık %60’ının nedeni karaciğer yağlanmasıdır. Yani karaciğer yağlanması hafife alınacak bir konu değildir.
- Safra kesesi taşı (kolelitiazis)
- Gastroözefageal reflü
- Obstrüktif uyku apnesi: Boyunda biriken fazla yağ hava yoluna basarak (obstrüksiyon), obezin boğulmasına neden olur. Solunum gece boyunca yüzlerce kez durur, horlamaya neden olur, kişi gün boyunca uykulu uykulu dolaşır.
- Pickwick sendromu: İngiliz yazar Charles Dickens’ın bir romanındaki şişman Mr. Pickwick karakterine atfen bu isim verilmiştir. Tıpta obezite-hipoventilasyon sendromu da denmektedir. Genellikle obstrüktif uyku apnesine bağlıdır (%90), tek başına da olabilir (%10). Gaz alışverişinin bozulması (hipoventilasyon) kan oksijeninin düşmesine (hipoksi), karbondioksitin artmasına (hiperkarbi) neden olur. Bunlar ise sağ kalp yetmezliğine neden olur (kor pulmonale). Sağ kalp yetmezliği ise bacaklarda ödeme, bazan ani ölüme neden olur.
- Üreme sistemi hastalıkları ve kısırlık: Obezite erkeklerde testosteron seviyesinin düşmesine, kadınlarda ise polikistik over sendromuna neden olur.
- Kanser: Obezite özellikle kolon ve meme kanseri riskini artırır.
- Osteoartrit (Kireçlenme, Osteoarthritis): Obezite özellikle diz ve omurga eklemlerindeki kıkırdak dokunun tahrib olmasına neden olur. Bu da eklemde ağrı, şişlik ve hareket kısıklılığına neden olur.
- Cilt hastalıkları: Ter ve cilt sekresyonları, kalın cilt katlantılarının arasında hapsolur, mantar ve bakteri enfeksiyonlarına yol açar. Hastanın ekşi ekşi kokmasına neden olur.
- Sosyal, ekonomik ve psikolojik problemler: Obezite, ön yargılara, ayrımcılığa hatta işsizliğe neden olabilir.
Bu hastalıklar daha çok, göbekli (yağın göbek çevresinde biriktiği) , serum trigliseritleri yüksek, ailesinde şeker hastalığı olan kişilerde görülür.
Obezite Tanısı
Obezitenin tanısı vücut kitle indeksi, bel çevresi ve bazan da vücut yapısı analizi (body composition analysis) ile konur.
Vücut Kitle İndeksi (VKİ, Body Mass Index, BMI)
Vücut / beden kitle indeksi, kişinin ağırlığının (kg), boyunun karesine (m²) bölünmesi ile elde edilen rakamdır. Obezite indeksi (ölçütü) olarak kullanılır. Birimi kg/m² dir.
Örneğin ağırlık= 70 kg, Boy = 175 cm (1.75 m) ise, VKİ= 70 ÷ (1.75)² = 22.86 kg/m²
İlginç olarak bu değer, vücuttaki yağ yüzdesine (vücuttaki yağ / vücut ağırlığı) yakın bir değerdir.
Eski sınıflamaya göre, VKİ 18.5 dan küçükse zayıf, 18.5-25 arası normal (sağlıklı), 25-30 arası fazla kilolu (balık etli), 30-40 arası obez, 40-50 arası morbid obez, 50 ve üzeri süper morbid obez olarak adlandırılırdı.
Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) 2004 de yaptığı en son ayrıntılı klasifikasyon aşağıdadır.
| ZAYIF | <18.50 |
|---|---|
| Aşırı Zayıf | <16 |
| Orta zayıf | 16-17 |
| Hafif zayıf | 17-18.5 |
| NORMAL | 18.5-25 |
| Pre-obez | 25-30 |
| OBEZ | >30 |
| Sınıf 1 obez | 30-35 |
| Sınıf 2 obez | 35-40 |
| Sınıf 3 obez | >40 |
Bel Çevresi
Bel çevresi metabolik ve kardiovasküler hastalık riskini body mass indeksten daha iyi gösterir. Gerçekten de bel çevresi geniş olanlarda (santral ya da elma tipi obezite) obezitenin neden olduğu hastalıklar daha sıktır.
Etnik grup ve cinsiyete ve bel çevresine göre obezite tanımlaması şu şekildedir.
Beyaz erkek: >93 cm, özellikle >101 cm
Beyaz kadın: >79 cm, özellikle >87 cm
Asyalı beyaz erkek: >78 cm, özellikle >90 cm
Asyalı beyaz kadın: >72 cm, özellikle >80 cm
Görünüme Göre Obezite Çeşitleri (Fazla Yağın Bulunduğu Bölgeye Göre)
Tip I Obezite - Fazla yağ vücutta eşit dağılmıştır.
Tip II Obezite (Gynoid, Kadın, Armut Tipi) - Fazla yağ daha çok kalça ve basenlerdedir. En çirkinidir ama sağlık açısından en az risk oluşturan budur.
Tip III Obezite (Visceral Obesitiy, Organlarda) - Karın içi organlarda ve dokularda yağanma fazladır. Dışarıdan belirgin olmayabilir. En tehlikeli obezite tipidir.
Tip IV Obezite (Android, Erkek, Elma Tipi, Santral) - Fazla yağ gövdede ve özellikle bel çevresindedir. Tip III den sonra en tehlikeli obezite çeşidir.