Akut Pankreatit Nedenleri (Etyolojisi)

Obstrüksiyon (En sık Kolelitiazis)

• Kolelitiazis; en sık akut pankreatit nedenidir (%40-70). Ampulla ve ortak kanala oturan küçük safra taşları, pankreas sıvısının ve enzimlerinin akışına engel olarak ve safranın pankreas kanalına reflüsüne neden olarak, akut pankreatit gelişimine yol açarlar. Akut pankreatite neden olan safra taşları genellikle duodenuma düşerek, gaita ile atılır ve böylece pankreatit yatışır. O yüzden bu hastalara ERC yapılmasının gereği ve faydası yoktur.
• Diğer obrstrüksiyon nedenleri
  • Ampulla ya da pankreas başı tümörü, kanseri
  • Duodenal obstrüksiyon
  • Papiller obstrüksiyon
  • Hipertansif oddi sfinkteri
  • Ampulla da stenoz (darlık)
  • Bilier hastalıklar

Alkol

• Safra taşından sonra (kolelitiazis), ikinci sık akut pankreatit nedenidir (%25-30).
• Gelişmiş ülkelerde akut pankreatititn yaklaşık %30’u alkole bağlıdır. Alkoliklerin ise yaklaşık %10’unda pankreatit gelişmektedir. Etki mekanizması şöyledir; alkol asiner hücrelerde sindirim enzimlerinin sentezini (üretimini) artırır. Ayrıca asinusların CCK’ya (kolesitokinin) hassasiyeti artar. Bazı alkoliklerde akut pankreatit atakları, kronik pankreatit gelişimine neden olur.

ERCP

• ERCP (endoskopik retrograd kolanjiopankreatografi). ERCP’den sonra hastaların %35-70’inde asemptomatik hiperamikazemi gelişir (karın ağrısı olmadan). ERCP sonrası ciddi karın ağrısı, bulantı kusma ve amilaz yüksekliği ile post ERCP pankreatit tanısı konur. İnsidensi %3-5’dir.

Akut Pankreatite Neden Olan İnfeksiyonlar

• Parazitler (ascariasis, clonorchiasis),
• Viral (mumps (kabakulak), rubella (kızamıkçık), hepatit, Epstein-Barr (İnfeksiyoz mononükleoz), HIV (AIDS)),
• Bakteriler (mycoplasma, legionella, leptospirosis)

Vasküler Nedenler

• İskemi (sistemik nedenler bağlı dolaşım yetmezliği, şok)
• Ateroskleroza bağlı tromboemboli

Travma

• Kaza ya da ameliyata bağlı travma ve yaralanmalar.

Akut Pankreatite Neden Olan İlaçlar ve Toksinler

• Azathioprine (Imuran), immunsupresiftir, transplantasyondan sonra organ reddinin önlenmesinde ve otoimmun hastalıkların tedavisinde kullanılır, pürin analoğudur.
• Östrojen; bazı doğum kontrol hapları
• Furosemide (Lasix); loop diüretiktir, kalp yetmezliğinde, ödem tedavisinde, bazı böbrek hastalıklarında kullanılır.
• Kortikosteroidler
• Nonsteroid anti-inflamatuar ilaçlar
• Morfin; Oddi sfinkterinde spazma neden olur. Bu yüzden morfin, ağrı kesici olarak, akut pankreatit tedavisinde kullanılmaz
• Procainamide (prokainamid); antiaritmiktir
• Akrep zehiri (özellikle Tityus trinitatis (Trinidat)); bu zehir tükrük, gözyaşı, böbreküstü bezi ve pankreas salgısını (enzim salgısı da dahil) artırır. Zehirin asetilkolin salınımını artırarak bu etkileri yaptığı düşünülmektedir.
• Sülfonamidler (Bactrim © ); özellikle idrar yolu enfeksiyonu gastroenteritte kullanılan bir antibiyotiktir.
• Tetracycline (tetrasiklin, Tetra kapsül © ); özellikle akne, kolera ve malaryada kullanılan bir antibiyotiktir.
• Tiazid diüretikler (hidroklortiazid, Sinoretik tablet © ); hipertansiyon tedavisinde kullanılan orta derece etkili bir diüretiktir.

Hiperkalsemi (Hiperparatiroidi)

• Hiperkalseminin nadir bir komplikasyonudur. Pankreatititn oluş mekanizması; pankreas kanalında kalsiyum birikimi ve tripsinojenin kalsiyum ile aktivasyonudur.

Hipertrigliseridemi (Trigliserit Yüksekliği)

Akut pankreatit gelişmesi için trigliserit yüksekliğinin 1000 mg/dl’nin üzerinde olması gerekir. Oluş mekanizması tam belli değildir. Kalıtımsal olarak lipoprotein metabolizma bozukluğu olan çocuklarda, hipertrigliseridemiye bağlı pankreatit görülebilmektedir. Diğer trigliserit yüksekliği yapan nedenler; obezite, diyabet, gebelik, östrojen (doğum kontrol hapları), tamoksifen, glukokortikoid fazlalığı nefrotik sendrom ve beta bloker kullanımıdır.

Herediter Faktörler

• Herediter pankreatit; çocukluğun geç evresinde başlayan akut pankreatit atakları gelişir. Genç yaşlarda kronik pankreatite ilerler. Nadirdir (milyonda 3-6 görülür). Genellikle, tripsinojen üretimiyle ilgili bir gen olan PRSS1genindeki bozulma (mutasyon) yüzündendir. Burada tripsinojen aktif formu olan tripsine bağırsakta dönüşmesi gerekirken, erkenden pankreasta dönüşür.

Diğer Nadir Akut Pankreatit Nedenleri

• Perfore peptik ülser
• Crohn hastalığı
• Reye sendromu
• Kistik fibroz
• Hypotermi
• SLE (sistemik lupus eritomatozia)
• Gebelik
• Malignite (kanser)
• İdiopatik