Pankreas Anatomisi

• Pankreas retroperitoneal bir organdır (75-100 gr, 15-20 cm).
• Pankreas, hem hormon hem de sindirim enzimleri salgılayan bir salgı bezidir (endokrin ve ekzokrin). Salgıladığı başlıca hormon insülindir, kan şekerini düşürür.
• Retroperitoneal olduğu için ağrısı bele yayılır.
• Midenin arkasındadır
• Duodenum ve dalağın arasında uzanır (sağ ve solda).

Pankreasın Bölümleri

• Baş (caput): Duodenuma yapışık kısımdır. L2 düzeyinde ve orta hatta yakındır. Arkasında v.cava inferior bulunur.
• Uncinate process (processus uncinatus): Pankreas başından aşağı doğru uzanan bir çıkıntı gibidir. Ventral pankreas tomurcuğundan gelişmiştir.
• Boyun (collum): Arkasından süperior mezenterik arter ve ven geçer.
• Gövde (corpus): Arka üst kısmından splenik arter ve ven geçer. Bu komşuluk yüzünden, pankreatit bazan splenik ven trombozuna neden olur. Yine en çok psödokist pankreasın gövde kısmında gelişir. Psödokistin ön duvarını mide alt duvarını transvers kolon mezoso oluşturur.
• Kuyruk (cauda): Dalak hilusuna komşudur. Splenektomi yaparken pankreas kuyruğu yaralanabilir.

Pankreas Kanalı Anatomisi (Ve Embriyolojisi)

Pankreas kanallarının anatomisini ve varyasyonlarını anlamak için önce pankreas gelişimi bilinmelidir.

Ön bağırsak (foregut) önceleri sadece düz bir boru gibidir. Pankreas, ön bağırsağın ön ve arkasından iki tomurcuk şeklinde oluşur (ventral ve dorsal pankreas). Pankreasın geliştiği ön bağırsak (foregut) daha sonra uzayıp “C” şeklini alacak ve önden sağa doğru dönecektir (duodenum). İlerleyen dönemde tomurcuklardan öndeki (ventral pankreas), duodenumun sağına doğru 270 derece, arkadaki (dorsal pankreas) de yine sağa doğru 90 derece dönerek birleşirler.

Böylece ventral tomurcuk, pankreas başının alt kısmı ve unsinat prosesi oluştururken; dorsal pankreastan, geri kalan pankreas kısmı oluşur (pankreas başının üst kısmı, boyun, gövde, kuyruk).

Pankreas Divisum ve Pankreas Kanallarının Varyasyonları (Wirsung & Santorini)

1. Ventral pankreasın kanalı, boyun kısmında, dorsal pankreasın kanalı ile birleşerek Wirsung kanalını oluşturur (ana, majör pankreas kanalı). Dorsal pankreas kanalı ise Santorini kanalı olarak kalır (Minör, aksesuar pankreas kanalı) (%60).
2. Bazan santorini kanalı kör sonlanır, duodenuma açılmaz (%30).
3. Pankreas divisum;  Wirsung ve Santorini kanalları birleşemez, ayrı ayrı duodenuma açılır (Bu durumda pankreasın büyük kısmı minör kanaldan (Santorini) drene olur (%10).

Ampulla Vater Varyasyonları; Wirsung ve Koledok Kanalı Arasındaki İlişki (Pankreas Kanalı ve Koledoğun Birleşme Varyasyonları)

Ana pankreas kanalı (Wirsung) duodenuma açılmadan önce genellikle ana safra kanalı (koledok) ile birleşir (Y şeklinde açılma). Buna ortak kanal diyoruz, bunlarda gerçek ampulla da bulunur (Ampulla Vater).
Bunun dışında iki varyasyon daha bulunur. Birinde iki kanal ayrı seyreder, ama duodenuma aynı orifisten açılır (V şeklinde açılma).
Üçüncü varyasyonda ise kanalllar duodenuma ayrı ayrı açılırlar (U şeklinde açılma).

Y, V ve U şeklinde açılma Schwartzda ⅓, ⅓, ⅓ olarak; Skandalakiste %85, %5, %9 olarak, başka bir kaynakta ise %70, %20, %10 olarak geçmekte.

Ampulla Vater, Oddi Sfinkteri, Papilla Vater, Papilla Duodeni Minör

Ampulla Vater (Hepatopankreatik Ampulla):

Ana pankreas kanalı (Wirsung) ve ana safra kanalı (koledok) birleştikten sonra genişler sonra duodenuma açılırlar. Bu geniş kısma ampulla Vateri denir.

Oddi Sfinkteri:

Ampulla Vater çevresini saran sfinkterdir (düz kas). Safra kanallarında 15-20 cm su, pankreas kanalında ise bunun iki katı kadar bir istirahat basıncı oluşturur (açlıkta). Yemek yiyince bu sfinkter gevşer, safra kesesi kontrakte olur (kasılır) ve safra gıdaların içine boşaltılır.

Papilla Vater (Papilla Duodeni Major):

Ampulla Vater’in açıldığı kısımda, duodenumdaki kabarıklıktır. Diğer bir deyişle içinde Oddi sfinkteri ve ampulla Vater’i barındırır. Duodenumun ikinci kıtası medial (iç) yüzdedir. ERCP işleminde papilla Vater bulunur, içine girilir ve kesilir (endoskopik sfinkterotomi).

Papilla Duodeni Minor (Minör Duodenal Papilla):

Santorini kanalının açıldığı yerde, duodenumdaki kabarıklık. Majör papillanın 1-2 cm proksimalindedier.

Pankreas Arter ve Venleri

Pankreas Arterleri

Pankreas arterleri hem çölyak arter (celiak) hem de superior mezenterik arterden gelir.

Hepatik arterden önce sağ gastrik sonra gastroduodenal arter çıkar. Gastroduodenal arterden, superior pankreatikoduodenal arter çıkar. Hemen iki dala ayrılır (anterior ve posterior). Benzer şekilde, superior mezenterik arterden ilk dal olarak inferior pankreatikoduodenal arter çıkar. Bu da hemen ikiye ayrılır (anterior, posterior).

Bu damarlar biribirleriyle anostomoz yaparlar hatta birbirlerinin devamı gibidirler. Başka bir deyişle burada çölyak arter ile süperior mezenterik arter anostomoz yapmış olur. Bazan çölyak arter stenozunda (tromboz), retrograd olarak superior mezenterik arterden kanlanma sağlanır.

Süperior ve inferior pankreatikoduodenal arterler, pankreas başında, duodenum C sine yakın seyrederler. Hem pankreas başına hem de duodenuma birçok dal verirler. Bu yüzden duodenumun beslenmesini bozmadan pankreas başının tamamını duodenumdan ayırmak imkansızdır. Damarları içeren az miktarda bir pankreas dokusu bırakarak çıkarılabilir (%95 pankreatektomi).

Sağ hepatik arter (nadiren ana (common) hepatik arter) ve gastroduodenal arter, superior mezenterik arterden çıkabilirir (%20). Sağ hepatik arterin, superior mezenterik arterden çıktığı farkedilemezse (replaced sağ hepatik arter), Whipple işlemi sırasında yanlışlıkla bağlanabilir.

Pankreas gövdesi ve kuyruğu, splenik arterin dalları ile beslenir.

İnferior pankreatik arter: Superior mezenterik arterden çıkar, pankreas alt arka kenarında (splenik artere paralel olarak) ilerler. 3 dik arter splenik arter ve inferior pankreatik arteri birbirine bağlar (merdiven gibi). Bunlar medialden laterale, dorsal pankreas arteri, büyük (great) pankreas arteri ve kaudal (caudal) pankreas arterleridir.

Pankreasın Venleri

Arterlere benzer şekilde pankreas başının önünde ve arkasında anterior ve posterior pankreatikoduodenal venler bulunur. Bunlar portal ven ve superior mezenterik vene dökülürler. Pankreas gövde ve kuyruğundaki venöz kan, splenik vene dökülür.

Pankreasın Lenfatik Drenajı

Difüz ve yaygın bir lenfatik ağ vardır. Bu yüzden pankreas kanserinde genellikle lenf nodu tutulumu vardır ve rezeksiyon sonrası lokal nüks oranı yüksektir. Süperior mezenterik ven, hepatik arter, porta hepatis, transvers kolon ve splenik ven boyunca lenfatik yayılım olabilir.

Pankreasın Sinirleri

Sempatik sistem endokrin ve ekzokrin salgıları artırır (adacık hücreleri ve asiner hücreleri); parasempatik sistem ise azaltır.

Pankreasta afferent duyu sinirleri de boldur (somatik sistemin parçasıdır). Bu yüzden ilerlemiş pankreas kanseri, akut ve kronik pankreatitte ciddi ağrı ortaya çıkar.