Safra Kesesi Taşı (Kolelitiazis)

Safra Kesesi Taşı (Kolelitiazis) Nasıl Oluşur?

Safra kesesindeki safrada çözünmüş olarak bulunan katı maddelerin birleşerek taş haline gelmesi ile safra kesesi taşları oluşur. Bu çözünmüş olan maddeler şunlardır; bilirubin (alyuvarların yıkım ürünü), safra tuzları, fosfolipidler ve kolesterol.

Kaç Çeşit Safra Kesesi Taşı Vardır?

Başlıca iki çeşit. Kolesterol ve pigment taşları. Bu pigment bilirubindir, safraya rengini veren maddedir. Pigment taşları da ikiye ayrılır, siyah pigment taşları, kahverengi pigment taşları. Bizim ülkemiz de dahil gelişmiş ülkelerde beslenme alışkanlığına bağlı olarak kolesterol taşlarını daha çok görüyoruz. Siyah pigment taşları ise bazı kan hastalıklarında daha sıktır. Kahverengi pigment taşları az gelşmiş ve hijyenin kötü olduğu ülkelerde bakterilere bağlı olarak daha sık görülmektedir.

Safra Kesesinde Taş Var Ama Şikayet Yok Ne Olur?

Şikayetiniz yoksa ömür boyu bu şekilde kalabilir, yani bir şey olmayabilir. Ama belirti veriyorsa (ağrı, hazımsızlık vb) istenmeyen ciddi sorunlar (komplikasyon) ortaya çıkabilir. Şikayet oluşturmayan (asemptomatik) safra kesesi taşları genellikle diğer nedenlerle karın ultrasonografi ya da tomografisi yapılırken tespit edilir. Belirtisiz (asemptomatik) safra kesesi taşlarının her sene % 3-5 i semptomatik (belirti verir) hale gelir. 20 sene içinde yaklaşık üçte biri semptomatik olur.

Safra Kesesi Taşı Şikayete, Ağrıya Neden Olmasa da Şu Kişilerde Peşinen Safra Kesesi Alınmalıdır (Proflaktik Kolesistektomi)

• Yaşlı ve diyabeti olanlar; bunlarda komplikasyon (istenmeyen bir durum) gelişirse sonuçları diğer sağlıklı bireylere göre daha ağır olur
• Uzun bir zaman sağlık hizmetine ulaşamayacak olanlar; kışın ulaşımın kapandığı bölgelerde oturanlar, gemi mürettebatı, astronot vb.
• Porselen safra kesesi olanlar; bu insanların safra kesesi duvarı kalsifiye olmuştur, kese filmlerde ve bilgisayarlı tomografide yumurta kabuğu gibi görünür. Bunlarda safra kesesi kanseri gelişme riski artmıştır (premalign).
• Safra taşı 3 cm den büyük ya da 0.5 cm den küçük olanlar. Özellikle küçük taşlar safra yoluna düşerek sarılık ya da akut pankreatite neden olabilir.
• Genç erişkinler; uzun yıllar içinde kanserleşme riskinin artabileceğine dair endişeler mevcuttur.

Safra Kesesi Taşı Belirtileri Nelerdir?

Tekrarlayan karın ağrısı atakları; karnın sağ üst kısmında ya da göbek üzerindedir (epigastrik), sıklıkla sağ kürek kemiğine doğru yayılır. Ağrı genellikle ağır yemeklerden sonra başlar, yavaş yavaş artar ve kesilmeden bir kaç saat sürer (bilier kolik). Bulantı ve kusma, ağrıya eşlik edebilir. Karında şişkinlik ve geğirme de gözlenebilir.

Bu Şikayetler Başka Hangi Hastalıklarda Olur Diğer Bir Değişle Karışır?

• Mide ve onikiparmak barsağı (duodenum)ülserleri,
• Gastroözefageal reflü hastalığı,
• İrritabl barsak hastalığı spastik kolon),
• Karaciğer hastalıkları,
• Böbrek taşı,
• Bazı zatürre tipleri,
• Kalp krizi.

Safra Kesesinde Taşı Var ve Bu Belirtiler Var (Semptomatik) Şimdi Ne Olacak?

Öyleyse siz laparoskopik kolesistektomi adayısınız. Mümkün olan en kısa sürede ameliyat olmalısınız, bekleme periyodunda da diyet yapmalısınız. Diyetten kasıt ağır, yağlı, kızartma, çikolata ve yumurta gibi gıdalardan kaçınmanızdır.

Kapalı Safra Kesesi Ameliyatı (Laparoskopik Kolesistektomi Nedir), Sadece Taşlar mı Alınır?

Bu safra kesesi ameliyatı açık ameliyatta kullanlan aletlerden daha farklı, daha uzun altlerle yapılır. Karın içi önce karbondioksit (CO2) ile şişirilerek bir çalışma sahası oluşturulur. Kullanılan aletlerin çapına göre 0.5 - 1 cm lik deliklerden bu uzun aletler ve bir teleskop içeriye yerleştirilir. Bazan 3 bazan 4 bazan da tek delikten işlem gerçekleştirilir. Ama delik sayısı azaldıkça içerdeki işlem zorlaşır. İçerisi yine teleskop yardımıyla aydınlatılır (fiberoptik kablolarla dışardaki güçlü ışık kaynağından içeri işık aktarılır). Monitöre bakarak safra kesesinin tamamı, bu uzun aletlerle çalışarak çıkarılır. Sadece taşlar çıkarılmaz, böyle bir yöntem günümüzde kullanılmaktadır. Çünkü safra kesesi zaten hastadır, sadece taşları aldığımızı varsaysak bile, bir süre sonra yeniden oluşacaktır. Delik sayısını dert edenlere şunu açıklayalım, bu ameliyat cildi delmeden de yapılabilmektedir, nasıl mı, ağızdan (midenin içinden), rektumdan ya da vajenin içinden, böylece ciltte hiç ameliyat izi kalmamaktadır.

Açık Safra Kesesi Ameliyatı

Göbek üstünden orta hattan yada sağ kaburga yayının alt kısmından kesilerek yapılır. Günümüzde mecbur kalmadıkça sırf safra kesesini almak için bu şekilde ameliyat pek yapılmaz olmuştur. Kapalı safra kesesi ameliyatı yapılırken kesenin fazla iltihaplı olması ve anatomik yapıların belirlenememesi durumunda açık ameliyata geçilir. Ciddi akciğer (astım gibi) ve kalp hastalığı olanlarda da açık ameliyat tercih edilebilir.

Safra kesi alınmadan taşlar alınabilir mi?

Teknik olarak yani cerrahi olarak bu mümkün. Cerrah olarak taşları alıp keseyi dikebiliriz. Bunu laparoskopik olarak yapmak oldukça karmaşık olsa da... Zaman zaman safra kesesini kaybetmek istemeyen hastalar bunu soruyor. Ancak bu mantıklı bir işlem olarak görünmüyor. Birincisi hasta olan safra kesesi ve içindeki taş oluşumuna uygun safralı ortam, ilerleyen dönemde yeniden taş oluşumuna sebep olacaktır.

İkincisi ameliyat sonrası hastanın iyileşmesi riskli ve uzun sürecektir. Şöyle ki, özellikle açken safra kesesindeki basınç yüksektir (kese dolu ve şiş olur, 120 mmHg oldukça yüksek bir basınç), yani taşlar alınıp dikilen safra kesesi kısmından dikişler atacak ve safra karına akacaktır. Bunu önlemek için safra kesesinin içine dren koysak, drenin kenarından da kaçak riski olacak hem de dreni çekince kaçak olmaması için drenin 2-3 hafta yerinde bırakılması gerekecektir. Kitaplar da dahil, yabancı literatürü araştırdığımda böyle bir işlemin yapıldığına da rastlayamadım. Bu sebeplerle gerekçesiz olarak böyle bir işlem yapmış doktor şikayete maruz kalırsa bunun adı düpedüz malpraktistir ve meslekten mene kadar kesin ceza alacaktır. Yani buna cesaret edebilecek bir cerrah bulma olasılığı sıfıra yakındır.

Bazan safra kesesi o derece inflame (iltihabi reaksiyon) olur ki keseyi tamamen almak safra yolları yaralanmasına neden olacaktır. Bu durumda, kesenin bir kısmı alınır bazan da sadece taşlar alınır. Ancak bu işlem sonrasında safra kesesi ince bağırsağa ağızlaştırılır yani dikilir (kolesistojejunostomi veya kolesistoduodenostomi).

Daha, teknik olarak oluşabilecek birçok komplikasyonu yazmaya gerek görmüyorum.

Safra Kesesi Taşlarının Ameliyatsız Tedavisi Mümkün müdür?

Bazı yöntemler var aslında. Taş kırma ( tıpkı böbrek taşlarında olduğu gibi), safra taşlarını eriten haplar ve safra kesesi içine MTBE (methyl tert-butyl ether) enjeksiyonu gibi. Özellikle taş kırma ile beraber safra taşı eritici haplar 1990 lı yıllarda bazı merkezlerde denendi. Ancak ilaçlar bırakılınca taşlar yeniden oluşmakta ve kırılan taşlar safra yoluna düşerek sarılık ve pankreatit gibi sorunlara yol açabilmektedir, ayrıca ilaç tedavisinin iki yıl boyunca kullanılması gerekir. Dolayısıyla bazan hastanın safra kesesi taşları tedavi edilmiş oluyor belki ama hasta tedavi edilmiş olmuyor, daha karmaşık başka sorunlar ortaya çıkıyor. Safra kesesi içine eter enjeksiyonu sonrası taşlar 6-12 saatte erimektedir ancak bu işlem laparoskopik kolesistektomiden daha tehlikeli bir işlemdir. Çeşitli şifalı sulardan yada içinde ne olduğunu bilinmeyen sözüm ona bitkisel ürünlerden de uzak durmanızı tavsiye ederim. Çünkü anlayacağınız gibi bunlar kesedeki taşları eritip parçalasa bile bu seferde daha ağır hastalıklara (sarılık, pankreatit) neden olmaktadırlar.