Guatr (Basit Difüz Guatr)

Guatr, tiroid bezinin büyümesidir. Guatr terimi tek başına kullanıldığında basit diffüz guatr kast edilir, yani nodül ya da tirotoksikoz olmaksızın tiroid bezi homojen ve diffüz bir biçimde büyümüştür. Bu yazıda da guatr kelimesi, basit diffüz guatr anlamında kullanılacaktır.

Guatr kadınlarda erkeklerden 4-5 kat daha fazla görülür. Türkiye’de guatr sıklığı bölgelere göre değişmek üzere % 5-56 arasında değişmektedir. İyot yetmezliği olan bölgelerde guatr daha fazladır (endemik guatr). Özellikle dağlık bölgelerde toprakta iyot az olduğundan guatr daha fazla görülür.

Ergenlik çağındaki çocuklarda bazen guatr oluşur ve buna adölesan veya ergenlik guatrı denir. Ergenlik döneminde artan hormon ihtiyacını karşılamak için tiroid bezi biraz büyür ve guatr oluşur. Daha sonra bu guatr çoğu çocukta veya gençte kaybolur.

Gebelikte ve menopoz döneminde de tiroid büyüklüğü artar ve guatr oluşabilir. İyot yetmezliği fazla olan kadınlarda gebe kalma ve çocuk doğurma sıklığı azalır. İyot yetmezliği üremeyi engelleyebilmektedir. Bu nedenle çocuğu olmayan kadınlarda iyot yetmezliği olup olmadığı araştırılmalıdır.

Guatrın ailesel özellik gösterdiği bilinen bir gerçektir. Bazı ailelerde guatr fazla görülür. Yapılan çalışmalar guatr gelişiminde kalıtımsal geçişin iyot yetersizliği olan bölgelerde yaşayan kadınlarda %39 oranında, iyodun yeterli alındığı bölgelerde yaşayanlarda ise % 82 oranında olduğunu ortaya koymuştur.

Guatr Etyolojisi (Neden Guatr Olur?)

  • Kalıtımsal enzim defekti (Familyal guatr) (OR)
  • Ekstrensek nedenler (Endemik guatr)
  • İdiopatik (Sporadik guatr)
  • Endemik Guatr
    • Belli bir bölgede yaşayan, anlamlı sayıdaki insanda bulunan tiroid büyümesi
    • En önemli faktör iyot yetmezliğidir
    • Gutrojen (turp, lahana) alımı ve genetik de katkıda bulunur
    • Sofra tuzuna iyot katılarak engellenebilir

Guatr Çeşitleri ve Adlandırmalar

  • Basit Diffüz Guatr:Tirotoksikoz olmaksızın tiroid bezi homojen ve difüz bir biçimde büyümüştür.
  • Toksik Diffüz Guatr (Graves Hasatlığı): Tiroid bezi diffüz olarak büyümüştür ve bezin tamamı hiperaktiftir (normalden fazla hormon üretir). Bu yüzden bu hastalarda hipertiroidi de bulunur
  • Nodüler (Multinodüler) Nontoksik Guatr (MNG): Genellikle basit diffüz guatrda nodüllerin ortaya çıkması ile oluşur.
  • Nodüler (Multinodüler) Toksik Guatr (Toksik MNG): Mng de bazı nodüller otonomi kazanır, yani TSH dan bağımsız olarak normalden fazla tiroid hormonu üretir.
  • Substernal Guatr (Obstrüktif Guatr, Plonjan-Plonjuan-Plonjon Guatr (Asıl kelime “plongeon” dur ve Fransızca’dır; dalma, dalan anlamına gelir)): Difüz ya da nodüler guatrda tiroid bezinin alt polleri (uçları) sternumun arkasına doğru büyüme gösterir. Yeterince büyüyünce trakeaya bası yaparak obstrüksiyona neden olur.
  • Nonobstrüktif Guatr: Trakeaya bası yapmayan guatr.
  • İntratorasik Guatr (Retrosternal Guatr): Genellikle substernal guatr ile retrosternal guatr terimleri birbirinin yerine kullanılır. Bazan da retrosternal guatr ve pür intratorasik guatr eş anlamlı kullanılır. Retrosternal tiroid, tiroid bezinin ektopik olarak toraks içinde olmasıdır. Bu bezde guatr gelişirse pür intratorasik (retrosternal) gelişmiş olur. Substernal guatrların %95’i retrosternal uzanım gösteren guatr, %5’i ise gerçek (pür) intratorasik guatr dır.
  • Endemik Guatr: Gıda, su veya toprakta iyot bakımından fakir olan bölgelerde iyot yetmezliğine bağlı olarak normalden daha fazla görülen guatr. Ülkemizde iyotlu tuzdan önce göller bölgesi ve karadeniz endemik guatr bölgesiydi.
  • Sporadik Guatr: Endemik olmayan bölgelerdeki bireylerde görülen guatr (sporadik; tek-tük).

Guatr Belirtileri

Genellikle tiroid bezinin büyümesinden başka belirti olmaz (boyunda kitle). Karakteristik bulgu; yutmakla hareket eden kitledir. Büyük guatrlar basıya neden olabilir (trakeaya bası, disfaji) (Özellikle intratorasik ise)
Eğer guatr a hipertiroidi eşlik ediyorsa (örn, toksik MNG, Graves), tirotoksikoz belirtileri görülebilir. Hipotiroidi varsa buna ait belirtiler olabilir. Hızlı büyüyen guatrlarda trakeaya bası ve bası belirtileri ortaya çıkabilir. Nodül içine kanamalarda ağrı olur.

Guatr Tanısı

Genellikle fizik muayene ile tanı konur. Başka nedenlerle USG, BT, MR çekilirken tesadüfen saptanabilir. Tanı konduktan sonra TSH bakılır, hasta ötiroid ise TSH normaldir, hipertiroidi varsa TSH düşüktür (baskılanmış), hipotiroidi varsa TSH yüksek çıkar. TPO antikoru (tiroid peroksidaz antikoru) pozitif ise Hashimoto tiroiditini düşündürür. USG de bez boyutları ve nodül varlığı araştırılır. Obstrüktif semptomlar varsa iki yönlü servikal grafiler ve boyun BT si çekilir.

Guatr Tedavisi

  • Guatr kozmetik olarak çok büyükse cerrahi tedavi uygun olur.
  • Guatr hipotiroidiye bağlı gelişmişse (iyot eksikliği (endemik guatr), Hasimoto hastalığı) tiroid hormon replasmanı uygulanır (L-tiroksin).
  • Nontoksik MNG de nodüller izlenir. Bez çok büyüse yada şüpheli nodül varlığında tiroidektomi uygulanır. Tiroid süpresyon tedavisi (tiroid hormonu) burada pek işe yaramaz ve kullanılmaz.
  • Özellikle endemik guatr bölgelerinde iyotlu tuz kullanımı gerekmektedir (proflaktik).
  • Semptom veren ya da vermesi düşünülen servikal guatrlar ile substernal guatrlar opere edilir.
  • L-tiroksin ile TSH süpresyon tedavisi denenebilir (TSH normalin alt sınırında tutulur). Bu tedavi guatrların üçte bir ya da yarısında etkili olur (bezin büyümesi durur ya da bir miktar küçülür). 6 ayda bir USG ile kontrol edilir.

< Hipotiroidi

Hipertiroidi ve Tirotoksikoz >