Fıtık

Alphabetical ListABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ

Fıtık (Herni)

Fıtık, herni, yarımlık. Organın, kendisini yerinde tutan kas ya da oluşumun dışına doğru kayması, normal yerinden başka bir alana yer değiştirmesidir.

Fıtıkların çoğu karın, özellikle de kasık kaynaklıdır (inguinal). En sık fıtıklaşan organ da ince bağırsaktır. Femoral herniler de inguinal fıtıklar içinde yer alır. Diğer sık görülen karın duvarı fıtıkları (hernileri) göbek ve kesi yeri fıtıklarıdır.

Fıtık Çeşitleri Nelerdir ?

Fıtık Çeşitlerinin Açıklamaları

Abdominal fıtıklar (herniler): Karın duvarı fıtığı, tüm cerrahi problemler içinde en sık görülenler arasındadır. Karın içindeki organların, en çok da ince bağırsakların, karın duvarındaki anatomik olarak zaten zayıf bir noktadan veya zayıflamış ameliyat yerinden dışarıya doğru çıkması şeklindedir. Fıtığa en çok neden olan karın duvarının zayıf bölgeleri, kasık bölgesi (birçok damar, sinir, ligament vb geçiş bölgesidir), göbek (anne karnında bebeğe giden-gelen damarların geçiş bölgesi) ve karın ameliyatlarının yapıldığı kesi hatlarıdır. Kesi hattı sorunsuz iyileşse bile, orjinal sağlamlığın ancak %80’ine ulaşabilir.

Kasık fıtığı (ingunal herni): Karın fıtıklarının en sık görülen tipidir (%75). İnguinal herniler direkt, indirekt, nüks ve femoral herni olarak gruplanabilir. Kasık fıtıkları genellikle kasık bölgesinde bir şişlik ile kendini belli eder. Bu şişlik ayağa kalkınca ve öksürünce belirgin hale gelir, yatınca ve elle itince kaybolur. İndirekt kasık fıtıkları testise giden ve testisten gelen yapıların geçtiği kanaldan (inguinal kanal) çıktığı için, çok büyüdüklerinde skrotuma kadar inebilir. Direkt inguinal herniler, inguinal kanalın iç tarafından (Hasselbach üçgeni) çıkar, inguinal kanaldan geçmezler. Bu yüzden direkt inguinal herniler büyüse de şişlik inguinal bölgede kalır, skrotuma inmezler.

Femoral fıtık (herni): Femoral herniler direkt ve indirekt inguinal hernilerin daha altından (inguinal ligamentin altından, femoral kanaldan) çıkarlar. Femoral herniler çok büyüyemezler ve geçtikleri açıklık (femoral kanal) genişlemeye müsait olmadığı için boğulma riski daha yüksektir (inkarserasyon, strangülasyon). Femoral hernilerin çoğu kadınlarda görülür. Hasta kiloluysa ve herni küçükse muayenede anlaşılamayabilir. Bu durumda yüzeyel ultrasonografi çok değerlidir.

Pantolon fıtık (herni): Hem direkt hem de indirekt inguinal fıtığın beraber olmasıdır. Pantolonun ağında inferior epigastrik arter vardır, pantolonun paçaları ise direkt ve indirekt inguinal hernilerdir. Tedavisi cerrahidir.

Göbek fıtığı (umbilikal herni): Göbek fıtığı doğuştan (konjenital) ya da sonradan (edinsel) olabilir. Göbekten göbek kordonu içindeki iki adet umbilikal arter ve bir adet ven geçer. Doğuştan (konjenital) olan umbilikal herniler genellikle 1 sene içinde kapanır. Edinsel umbilikal herniler karın içi basıncı artıran durumlardan kaynaklanır. Karın içi basıncın arttığı durumlar; obezite, kronik öksürük (KOAH, akciğer hastalığı), kronik kabızlık, ağır kaldırma, gebelik gibi durumlardır. Doğuştan olan umbilikal hernilerde erkek, kadın oranı eşittir, edinsel umbilikal herniler kadınlarda 3 kat daha sıktır. Göbek fıtığının tedavisi cerrahidir, açık ya da kapalı (laparoskopik) olarak ameliyat edilebilir.

Epigastrik Herni: Göbeğin üzerinde kalan karın orta hattından (line alba) gelişen fıtıktır. Linea alba (beyaz çizgi, white line) sağ ve sol rektus kas kılıflarının (aponevrozlarının) birleşerek oluşturduğu hattır, ksifoidden pubise kadar tüm karını kat eder. Linea alba tamamen bağ dokusundan oluşur belirgin bir sinir ve damar yapısı içermez. Lineal alba karının üst kısmında geniş alt kısmında dardır. Epigastrik herninin tedavisi cerrahidir, açık ya da kapalı (laparoskopik) olarak ameliyat edilebilir.

Kesi yeri fıtığı (insizyonel herni): İnsizyonel herni kusursuz iyileştirilememiş karın insizyonlarında (kesilerinde) gelişir. Orta hat (median) insizyonlarda gelişen fıtıklara ventral herni de denmektedir. Orta hat (median) kesi çok sık yapıldığı için, tüm insizyonel herniler bazen yanlış olarak ventral herni diye adlandırılmaktadır. Kesi yeri fıtığı en çok yara yeri infeksiyonuna bağlı olarak gelişir. İnsizyonel herninin diğer önemli bir nedeni ameliyat sonrası karın içi basıncın artması ve dikişlerin dokuyu (fasiayı) kesmesidir; örneğin ameliyat sonrası hastanın kusması, oksürmesi, zorlu solunum (dispne, akciğer hastalığı), bağırsak tıkanıklığı (obstrüksiyon), zorlu idrar, zorlu gaita (kabızlık), karında asit. Kesi yeri fıtığı gelişiminde diğer önemli bir etmen ise hastanın kendisidir; hastanın genel durumu, yaşı, obez olması, diyabet varlığı, kalp ve damar hastalığı, sigara kullanımı ve yara iyileşmesini etkileyen genetik faktörler. Bunlara halk arasında etim iyi, yaram kolay iyileşir şeklinde konuşulur ve bu bir gerçektir, saylan nedenlerden dolayı bazı insanların yara iyileşmesi diğerlerinden daha iyidir.  İnsizyonel herni gelişiminde, fasianın kapatılmasında kullanılan dikiş materyali ve kullanılan cerrahi tekniğin de etkisi de yadsınamaz.

Spigel hernisi (Spiegel): Spigel ya da Spiegel hernisine lateral ventral herni de denir. Spigel çizgisinden (hattından) gelişir (Spigelius, Adrian (van der Spieghel), Padua’lı Flaman anatomist, 1578-1625.). Bu çizgiye semilunar çizgi de denir (linea semilunaris). Rektus kası kılıfının lateralindeki hattır. Bir başka deyişle, rektus abdominis kası ile lateral karın kaslarının arasında kalan hattır. Spigel-Spiegel çizgisi 9. kottan pubik tüberküle kadar uzanır. Spigel-Spiegel hernisi aslında tüm bu hat boyunca gelişebilir ancak hemen her zaman line semisirkülarisin altından gelişlir. Bu yüzden bazıları Spigel-Spiegel hernisini tariflerken linera semisürkilarin altında kalan Spigel-Spiegel çizgisinde gelişen fıtık olarak tanımlar. Linea semisirkülaris (arkuat çizgi, arcuat line): Rektus kas kılıfının arkası kısmı inkomplettir yani göbeğin 2-4 cm aşağısında sonlanır, bu hatta arkuat ya da semisirküler çizgi denir. Bu hattın altında rektus kaslarının arkası çıplaktır, fasia bulunmaz, sadece peritonla kaplıdır.

Spiegel hernisinin bir diğer özelliği, bu fıtığın genellikle interprietal olmasıdır. Yani, fıtık karındaki kas tabakalarının arasında ilerler ve ciltaltına ulaşmaz. Bu yüzden de belirgin bir şişliğe neden olmaz, muayenede tanınması zordur, hasta ağrı ile başvurur ve boğulma riski yüksektir (inkarserasyon, strangülasyon).

Amyand hernisi: Kasık fıtığının nadir bir formudur. Apendiks inguinal fıtık kesesi içindedir, inkarsere olmuştur ve buna bağlı olarak akut apandisit de gelişmiştir. Claudius Amyand (1660-1740, Fransız cerrah) St George Hastanesi’nde, 6 Aralık 1735’de, ilk kaydedilen başarılı apendektomiyi gerçekleştirdi. Hasta Hanvil Anderson adında, inguinal herni kesesinde inflame apendiks (akut apandisit) olan bir 11 yaşındaki bir erkek çocuktu.  Amyand, operasyonunu İngiliz Kraliyet Cemiyeti’ne ait bir dergide yayınlattı (Royal Society).

Littre fıtığı: İnguinal herni kesesinde Meckel divertikülü bulunması.  İlk tanımlayan Fransız anatomist Alexis Littré (1658-1726)’nin adıyla anılır.

Lomber fıtık: Lomber bölgeden kaynaklanan fıtıklardır. Lomber disk hernisi ile karıştırılmamalıdır. İki tipi vardır Petit ve Grynfeltt hernileri.

Petit hernisi: Petit üçgeni (alt lomber üçgen) içinden çıkan fıtık. Fransız cerrah Jean Louis Petit’in  adını taşır(1674-1750). Petit üçgeni sınırları; karın arka duvarındadır, latissimus dorsi ve eksternal oblik kasların kenarları ile iliak krest ile sınırlanan üçgen şeklindeki alan. Petit, Jean Louis, Fransız cerrah, 1674-1750.

Grynfeltt hernisi: Grynfeltt-Lesshaft üçgeni (üstün lomber üçgen) içinden çıkan fıtık. Adı Fransız cerrah Joseph Grynfeltt’in adını taşır (1840-1913). Grynfeltt üçgeni sınırları; üstte son kaburga ve serratus posterior inferior kası, önde internal oblik kas, arkada quadratus lumborum tarafından sınırlandırılmış üçgen şeklindeki alan. Grynfeltt, Joseph C., Fransız cerrah, 1840-1913.

Maydl fıtığı: Ince bağırsağın “W” harfi şeklinde fıtık kesesine girmesi (Yabancı literatürde “hernia-in-W” de deniyor). Karın içinde kalan W’ nin orta bölümündeki ince bağırsakta iskemi (gangren) gelişir. Maydl, Karl, Avusturyalı cerrah, 1853-1903.

Richter fıtığı: Parietal herni de denir. İnce bağırsağın sadece bir kenarı fıtığa girip sıkışır. Richter, Ağustos G., Alman cerrah, 1742-1812.

Sliding herni: Sliding kayan demektir. Sliding hiatal herni ile karıştırılmamalıdır. Sliding inguinal hernide, herni kesesinin bir duvarını bir organ yapar. Bu organ da en çok kolon ya da mesanedir. Bu durumda herni kesesi klasik inguinal hernilerdeki gibi kökünden bağlanamaz. Bunun yerine mesane ya da kolonun olduğu herni kesesi duvarında, bu organların hemen üzerinden geçen kese ağzı sütürü konur. Dikkatli olunmazsa mesane ya da kolon delinebilir. Sliding hiatal hernide ifadesi ise gastroözofageal bileşke ve mide kardiasının beraberce toraks içine çıktığını (kaydığını) ifade eder.

Obturator herni: Adından da anlaşılacağı üzere obturator kanaldan çıkan hernidir. Obturator foramen, iskion ve pubis kolları arasındaki geniş açıklıktır. Obturator foramenin hemen tamamı obturator membran ile kaplıdır. Sadece pubis kolunun altında bir açıklık kalır, bu açıklığa obtrator kanal denir. Obturator kanaldan, obturator arter, ven ve sinir geçer. Obturator herni de bu kanaldan çıkar. Bu kanal çok dar ve derinde olduğu ve fıtık da küçük olduğu için dışarıdan bir şişlik olmaz, muayenede de anlaşılamaz. Tipik olarak 70-80 yaş üzeri, zayıf kadınların hastalığıdır. Buraya sıkışan ince bağırsakta obstrüksiyon, sonrasında da iskemi (gangren) ve perforasyon gelişir. Hastalar, ince bağırsak obstrüksiyonu şikayeti ile başvurur. Tanı genellikle çekilen tpmografi ile ya da laparotomi sırasında konur.

Siyatik fıtık (herni): Bağırsakların siyatik foramenden fıtıklaşmasıdır. Gluteal herni, iskiosel de denir.

Parastomal herniler: Daha önce yapılmış bir stomanın kenarından çıkan karın duvarı hernisi. En çok kolostomi ve ileostomide görülür.

Perine fıtığı: Ikınmakla anüsün bir tarafında bazen her iki tarafında şişme olması şeklinde belirti verir. Genellikle posterior perineden yapılmış ameliyatlara bağlıdır. Bu ameliyatlar, rektel prolapsus, anterior meningosel, radikal perineal prostatektomi, sakrokoksigeal teratom eksizyonu ve koksisksin çıkarılması ve abdomimoperineal rezeksiyon, pelvik egzenterasyon benzeri ameliyatlardır.

Diyafram fıtığı (hernisi): Diyafram hernileri doğumsal (konjenital) ve sonradan (edinsel) olarak ikiye ayrılır.

Hiatal herni: Diyaframda üç ana hiatus olmasına rağmen sadece özofagusun geçtiği açıklıkta fıtıklaşma olur (hiatus aorticus, hiatus esophagus, hiatus vena cava inferior). Bu yüzden hiatal herni dendiğinde kastedilen şey midenin toraks içine doğru fıtıklaşmasıdır. Hiatal fıtığın dört tipi bulunur

  • Tip I (sliding) hiatal herni; gastroözofegeal bileşke kardia ile beraber toraks boşluğuna kayar.
  • Tip II (rolling, paraözofageal) hiatal herni; gastroözofageal bileşke yerindedir, mide fundusundan itibarem toraks boşluğuna geçmiştir.
  • Tip III (mikst tip) hiatal herni; hem gastroözofageal bileşke hem midenin fundusu beraber toraksta
  • Tip IV (dev) hiatal herni; GE bileşke yerinde, midenin çoğu, kolon, omentum, dalak toraksta

Morgagni hernisi: Konjenital diyafram hernisidir.. Foramen Morgagni’den gelişir (sternokostal üçgen, Larey aralığı). Çoğu sağdadır (~%90). Genelde küçüktür. Nadirdir (Konj. diyafram hernilerinin %2’si). %30 semptomatiktir. İçeriği; omentum (en sık), kolon (%60), mide (%12) olabilir. Tedavisi, laparoskopik ya da açık onarımdır. Sternokostal üçgen (Morgagni üçgeni), internal torasik arterin devamı olan süperior epigastrik arter geçer.

Bochdalek hernisi: Konjenital diyafram hernisidir. Diyafram posteriorundadır. İçinde retroperitoneal yağ dokusu, dalak ve böbrek bulunabilir. Genellikle çocukluk çağında semptom verir. Erişkinde genellikle insidentaldir (Abdomen BT de %0.17). Genellikle soldadır (Karaciğer!). Sağdakilerin %70’i kadınlarda görülür, %30’u organ içerir. Pulmoner hipoplaziye neden olur. Travmatik diyafram hernisi ile karışır . 5 B bulgusu; Bochdalek, Big, Back (and medial), Baby, Bad (pulmoner hipoplazi)

Beyin-beyin sapı fıtığı (herniasyonu): Kafa içi basıncının aşırı artışına bağlı beyinin bazı bölümleri normal yerlerinden fıtıklaşmaya zorlanabilir. Beyin, falx cerebri, tentorium cerebelli ve hatta foramen magnum (omuriliğin beyne bağlandığı kafatasının tabanındaki delik) gibi yapılar arasında kayabilir.

Lomber (spinal) disk hernisi (bel fıtığı): Spinal disk fıtıklaşması, disk kayması olarak da bilinir. İntervertebral diskin fibröz dışhalkasındaki bir yırtık, yumuşak orta bölümün, hasarlı alandan dışarı çıkmasına neden olur. Neredeyse her zaman postero-lateraldir (arka-yan). Disk halkasındaki bu yırtık, inflamasyona neden olan kimyasalların salınmasına neden olabilir ve bu da sinir kökü sıkışması olmasa bile şiddetli ağrıya neden olabilir.

Synonim(s):
herni, fıtığ
« Return to Dictionary